Püskürtme Beton Nedir? Uygulama Alanları Nelerdir?
Bir hortumun ucundan basınçlı hava ile yüksek hızda katı yüzeye püskürtülen harç veya betona püskürtme beton, shotcrete adı verilir. Taze beton karışım, çok yüksek püskürtme hızıyla çarptığı yüzeye sıkışarak yapışır ve dik hatta baş üstü bir yüzeyde sarkmadan kendini taşır.
Uygulama alanlarını incelersek püskürtme betonu;
- Kabuklar, katlanmış plak çatılar ve tünel kaplamaları gibi ince, az donatılı betonarme kesitlerde,
- Kaya veya toprak yarma şevlerinin, derin kazı yüzeylerinin stabilizasyonunda,
- Kalıp yapma zorluklarının olduğu yerlerde,
- Hasar görmüş betonların onarımında,
- Çelik elemanların yangına karşı korunmasında,
- Beton ve çelik yüzeylerde ince kaplama malzemesi olarak kullanabiliriz.
Püskürtme Beton Malzeme Bileşenleri ve Karışım Oranları Nelerdir?
Püskürtme beton üretiminde kullanılan malzemeler, normal betonda kullanılanlara benzerdir. Çimento, ince ve iri agrega, su, ilaveten gereken durumlarda, kimyasal ve mineral katkılar ve lifler (polipropilen, çelik gibi) kullanılır.
Püskürtme beton uygulamasında en önemli sorun, püskürtülen betonun yüzeye ya da önceden püskürtülen tabakaya yapışmadan geri tepmesi veya püskürtüldüğü anda yapışan betonun daha sonra kendini tutamayıp dökülmesidir. Bunu önlemek için, karışım kıvamı ne çok ıslak ne de çok kuru olmalıdır.
Püskürtme betonda geri tepme miktarı karışım tasarımına, karışımın yapışma kapasitesine, uygulama tekniğine (iletim ekipmanları, hortum ucundan püskürtme hızı, hortum çapı) ve şantiye şartlarına (uygulayıcı operatörün deneyimi, uygulanan yüzeyin tipi, tabaka kalınlığı, ortam sıcaklığı, vs.) bağlıdır.
Püskürtme beton karışımlarında en uygun su-çimento oranları 0,35-0,50 arasındadır.
Karışımdaki iri agregaların geri tepme olasılıkları daha yüksektir. Geri tepme oranı ilk tabakalarda ve tavana yapılan püskürtmelerde daha yüksektir. Dökülen kısımlarda agrega miktarının azalması nedeniyle rötre olasılığı da artar.
Püskürtme esnasında tıkanmaları önlemek ve karışımın iletildiği boruların çaplarının (dolayısıyla püskürtme basıncının) artmasını engellemek için kullanılan iri agrega hacmi ve aynı zamanda iri agrega en büyük tane boyutu (Dmax) azaltılmalıdır.
Liflerin kullanıldığı püskürtme betonlarda, lif miktarına bağlı olarak kullanılan hasır donatı miktarı azaltılabilir. Lifli püskürtme betonlarda, liflerin yüzeyden sekmesi ve dökülmesi oranı karışımın agrega/bağlayıcı malzeme oranıyla birlikte artar.
Püskürtme Beton Üretimi Nasıl Yapılır?
Püskürtme beton üretim ve uygulamasında iki farklı yöntem kullanılır:
- Yaş sistemde, çimento, agrega ve su önceden karıştırılır. Yaş karışım basınçlı hava veya pompa basıncı ile hortumun içinden püskürtme tabancasına iletilir. Burada yaş karışım basınçlı hava ile yüksek hızda betonlanacak yüzeye püskürtülür.
- Kuru sistemde ise, çimento ve agrega karışımı kuru olarak karıştırılır, karışım boru içinde hava basıncı ile hortumun ucuna iletilir. Hortumun ucundaki kuru karışıma basınçlı su ilave edilir ve bu şekilde ıslak hale getirilen karışım püskürtme tabancasından yüksek hızla betonlanacak yüzeye püskürtülür.
Her iki sistemin başarıyla uygulanabilmesine rağmen, yaş sistemde karışıma ilave edilen su miktarı ve dolayısıyla betonun kalitesi daha iyi kontrol edilir. Ayrıca, yaş sistemde tozuma daha az olur ve dolayısıyla daha sağlıklı çalışma şartları oluşur. Diğer taraftan üzerinde akan su bulunan yüzeylerin betonlanmasında kuru sistem daha avantajlıdır.
Püskürtme Betonun Uygulaması Nasıl Yapılır?
Püskürtme beton uygulamalarında sağlanacak kalite düzeyi, büyük oranda uygulayıcı operatörün özellikle hortumun püskürtme ucunu kullanımındaki deneyimine bağlıdır.
Püskürtme betonlarda en doğru uygulamayı sağlamak için yapılması gerekenleri:
- Püskürtme yapılacak yüzeyin toz, kir ve zayıf malzemelerden arındırılması,
- Onarım yapılacak betonarme yüzeylerde varsa donatıların korozyon ürünlerinden tamamen temizlenmesi,
- Püskürtme işlemine başlanırken hortumun ucundan homojen karışım gelene kadar esas betonlanacak yüzeye püskürtme yapılmaması,
- Hortum ucunun yüzeye dik mesafesinin 0,5-1 m arasında olması,
- Püskürtülen yüzeyde donatıların arka taraflarının en az 20-30 mm açılması, temizlenmesi ve sonra buraların beton ile tamamen dolmasının sağlanması,
- Düşey ve eğimli yüzeylerde püskürtme işlemine yüzeyin alt kısmından başlanması,
- Püskürtme işlemine tabakalar halinde devam edilip üst taraflara ulaşılması,
- Tabaka kalınlıkları uygulayıcının deneyimine bağlı olarak tavanlarda en fazla 30 mm, düşey elemanlarda ise en fazla 50 mm olması,
- Uygulanan önceki tabakanın bir miktar priz yapması beklenmesi (priz hızlandırıcı katkı kullanılması bu süreyi kısaltabilir)
- Geri tepen malzemenin hemen temizlenmesi ve uzaklaştırılması,
- Betonun kür edilmesi (yüzey alanı/hacim oranı yüksek olduğundan hızlı kuruma riski yüksektir)
- Betonun 5 MPa basınç dayanımına ulaşıncaya kadar dondan korunması olarak listeleyebiliriz.
Püskürtme Beton Kullanmanın Avantajları Nelerdir?
Püskürtme beton (shotcrete), tünel, şev gibi yapılarda çökme riskini önlemek için, havuz, park gibi uygulamalarda dekoratif amaçlı kullanılabilen özel beton ürünüdür. Yazımızda belirttiğimiz uygulama alanlarında püskürtme betona normal betona göre avantaj sağlayan özellikle yerleştirme yöntemidir. Kalıp ihtiyacı ve detayı daha azdır, bu durum yapı maliyetinde ekonomi sağlar. Özel betonlar yazı serimizde diğer özel beton türlerini inceleyebilirsiniz.
